به گزارش خبرگزاری «حوزه»، کتاب «معاد استدلالی» اثری از مرکز تحقیقات اسلامی است که در 15 بخش به موضوع معاد پرداخته که در شماره های گوناگون تقدیم حضور شما علاقمندان می گردد.

* آثار اعتقاد به معاد

قـرآن كـريـم، نـويـد دهنده زندگى جاويد و حيات ابدى است و پياده شدن عدالت حقيقى در روز رستاخير را به مؤمنان مژده مى دهد.

از مجموع آيات آيه قرآن، در حدود 1400 آيه به معاد و خـصـوصـيـات آن اشـاره شده است ، كه اين خود بيانگر اهميت آن است.

اينك به بخشى از آثار و نتايج عقيده به معاد در جامعه و زندگى انسان و از زبان قرآن كريم اشاره مى كنيم :

1 ـ سلامت داد و ستد

يكى از كاستي ها در داد و ستد، كم فروشى است كه در اثر حرص بر ثروت اندوزى و مراعات نكردن حقوق ديگران پديد مى آيد. انسانى كه معتقد به قيامت باشد و كيفر و پاداش آن را باور داشته باشد كم فروشى نخواهد كرد. قرآن كريم در سوره مطففين بيانى دارد كه نشان مى دهد اگر كم فروشان معتقد به قيامت و حساب آن بودند كم فروشى نمى كردند:

«اَلا يَظُنُّ اُولئِكَ اَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ لِيَوْمٍ عَظيم/ آيا آنها گمان نمى كنند كه براى روزى بزرگ برانگيخته خواهند شد؟».

بـنابراين، اعتقاد به معاد جلوی كم فروشى و هر كار غير مشروع ديگر در داد و ستد ميان مردم را از بين مى برد و روابط سالم را بر بازرگانى حاكم مى كند.

2 ـ بالا بردن روحيه رزمى و دلاورى

يـكـى از آثـار ارزنده عقيده و ايمان به روز واپسين اين است كه در بالا بردن روحيه نظامى و سـلحـشورى تأثير بسزايى دارد. چون روحيه نظامى جدا از امكانات فيزيكى و مادى، بستگى كـامـل بـه نـوع بـينش و جهان بينى فرد رزمنده دارد. رزمنده اى كه كشته شدن در راه خدا را مايه سـعـادت ابـدى و ورود بـه بـهـشـت و هـمـسـايـه شـدن بـا رسول خدا(ص) و اوليا و اوصياى خاص او مى داند، با كسى كه مرگ را جز نابودى و پوچى نمى داند قابل مقايسه نيست .

خداوند در قرآن كريم در اين رابطه مى فرمايد:

مـُؤْمـِنـيـنَ اَنـْفُسَهُمْ وَ اَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقاتِلوُنَ فى سَبيلِ اللهِ فَيَقْتُلوُنَ وَ يُقْتَلوُنَ وَعـْداً عـَلَيـْهِ حـَقـّاً فـِى التَّوْراةِ وَ الاِْنـْجـيـلِ وَالْقـُرْآنِ وَ مـَنْ اَوْفى بِعَهْدِهِ مِنَ اللهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذى بايَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ العَظيمُ/ خـداونـد از مـؤمـنان ، جانها و اموالشان را خريدارى كرده ، كه (در برابرش ) بهشت براى آنان بـاشـد؛ (بـه ا يـن گـونـه كه ) در راه خدا پيكار مى كنند، مى كشند و كشته مى شوند؛ اين وعده حـقـى اسـت بـر او، كـه در تـورات و انـجـيـل و قـرآن ذكـر فرموده ؛ و چه كسى از خدا به عهدش وفادارتر است ؟! اكنون بشارت باد بر شما، به داد و ستدى كه با خدا كرده ايد؛ و اين است آن رستگارى بزرگ !

چه تعبيرى از اين زيباتر كه خداوند در اين آيه از جهاد و شهادت به داد و ستد با خويشتن ياد كـرده، و كـالاى مـورد مـعـامله را جان و مال مؤمن مجاهد، و شهادت و جانبازيش در راه خدا دانسته ؛ و پاداش اين جهاد و جانبازى را بهشت برين و رستگارى بزرگ جاودانى معرفى كرده است !

قـرآن كـريـم دربـاره لشـكـريـان((طـالوت))، فـرمـانـرواى بـنـى اسـرائيـل ، آن گـاه كـه با لشكر نيرومند((جالوت )) مواجه شدند ، و از زيادى عده و تجهيزات آنان به هراس افتاده بودند، چينن فرمود:

((... فـَلَمـّا جـاوَزَهُ هـُوَ وَالَّذيـنَ امـَنـُوا مـَعـَهُ قـالوُا لا طاقَةَ لَنَا الْيَوْمَ بِجالوُتَ وَ جُنُودِهِ قالَ الَّذينَ يـَظـُنُّونَ اَنَّهـُمْ مـُلاقـُوا اللهِ كـَمْ مـِنْ فـِئَةٍ قـَليـلَةٍ غـَلَبـَتْ فـِئَةً كـَثـيـرَةً بـِاِذْنِ اللهِ وَاللّهُ مـَعـَ الصّابِرينَ))

هـنـگـامـى كـه او (طـالوت) و افرادى كه با او ايمان آورده بودند(از بوته آزمايش سالم بدر آمدند) از آن نهر گذشتند،(از كمى نفرات خود ناراحت شدند و عده اى) گفتند امروز ما توانايى مـقـابـله بـا جـالوت و سپاهيان او را نداريم ، اما آنان كه مى دانستند خدا را ملاقات خواهند كرد (و بـه روز رسـتـاخـيـز ايـمـان داشـتند) گفتند: چه بسيار گروه كوچكى كه به اذن خدا بر گروه بسيارى پيروز شدند؛ و خداوند، با صابران است .

مـاجـرا از ايـن قـرار بـود كه بنى اسرائيل بر اثر كفران نعمت و قانون شكنى و بهانه جويى پس از رهايى از يوغ استعمار فرعونى ، دچار زبونى و ذلت شده ، و توسط جالوت ، پادشاه جبار فلسطين مورد آزار و اذيت بيشمار قرار گرفته بودند و از خانه و كاشانه خويش بيرون رانـده شـده بـودنـد؛ بـر اثـر استغاثه و زارى به درگاه خدا، پروردگار جهان پيامبرى بنام((اشـمـوئيل )) را بر آنان مبعوث ساخت ؛ و آن حضرت به فرمان خداوند فرمانده لايق و شجاعى بـنـام ((طـالوت )) را بـراى جـنـگ بـا جـالوت بـر ايـشـان گـمـارد . ليـكـن بـاز مثل هميشه كارشكنى كردند، و جز اندكى، اكثر از جنگ با دشمن سرباز زدند. اما همين عده اندك در مـيانشان افراد بسيار قويدل و مؤ من راستين و شجاعى بودند، كه از جمله آنان نوجوانى مؤ من و شـجـاع بـنـام((داود)) بـود كـه بـعـدهـا بـه پيامبرى رسيد. اين عده اندك همديگر را به پاداش بـزرگ مـعـنـوى ايـن جـهـاد مـقـدس و ارج و منزلت شهيد در پيشگاه خدا در روز قيامت نويد داده ، و تـهـيـيـج مـى كـردنـد، و در نـتـيـجه در اثر ايمان به خدا و روز رستاخيز بر سپاه عظيم جالوت پيروز گشتند!

روايـت اسـت روزى پـيـامـبـر(ص) درباره ترغيب مسلمانان به جهاد سخن مى گفتند، و رزمندگان اسـلام را در بـرابـر جهاد و شهادت نويد بهشت مى دادند. يكى از مسلمانان بنام عمربن حُمام خرما مـى خورد ، با شنيدن سخنان آن حضرت گفت: به به ! ميان من و بهشت فاصله اى نيست مگر اين كـه بـدسـت آنـها (دشمنان ) كشته شوم . آن گاه خرماها را پرت كرده ، به نبرد پرداخت تا به شهادت رسيد!

بـرخـى مـفـسـران نـوشـتـه انـد: آيـه ايـثـار دربـاره هـفـت رزمـنـده شـهـيـدى نـازل شـد كـه در جنگ احد به شدت مجروح و تشنه شده بودند. هنگامى كه كسى آبى به مقدار نـوشـيـدن يـك نـفـر آورد، سـراغ هـر كـدام رفـت ديـگـرى را تشنه تر از خود، و سزاوارتر بر نوشيدن آب معرفى كرد. سرانجام هيچكدام آب ننوشيدند، و لب تشنه شهيد شدند! روشـن اسـت تا اين حد از خود گذشتگى و ايثارگرى جز در سايه ايمان به خدا و روز جزا ممكن نيست .

3 ـ تعديل غرائز

تـداوم يـك زنـدگـى سـالم و طـبـيـعـى بـراى انـسـان ، در گـرو بـهـره بـردارى مـتـعـادل از غرائز و دورى از هـر نـوع افراط و تفريط در اين زمينه است . اما انسان در بخش يا بـخـش هايى از دوران عمر در معرض طغيان غرايز و لجام گسيختگى آن قرار دارد، و چه بسا كه دچار لغزش ها و مبتلا به آلودگيها و پليدي هاى اخلاقى شود.

ياد معاد و حسابرسى آن و نيز باور داشتن كيفر و پاداش سراى باقى ، غريزه سركش انسانى را مهار كرده ، و انسان را از افتادن در پرتگاه گمراهى و ورطه زشتيها باز مى دارد. براستى اگـر كسى در اين انديشه كند كه از پس اين جهان ، دنياى ديگرى است ، و انسان بار ديگر به صـحـنـه زنـدگـى بـر مـى گـردد؛ و بـايـد پـاسـخـگـوى هـمـه اعمال و رفتار و كردار ريز و درشت و آشكار و نهان خويش در تمام مدت عمر باشد، و سرنوشت نـهـايـى و سـرانجام نيك و بد انسانى بر مبناى همين كردار و رفتار دنيايى رقم مى خورد ، به طـور حـتـم در او دگـرگـونـى عـمـيـق روحـى و اخـلاقـى ايـجـاد شـده ، و مـوجـب تعديل غرايز و مهار نفس سركش مى گردد.

رسول گرامى اسلام(ص ) مى فرمايد:

«اُذْكـُروُا هـادِمَ اللَّذّاتِ، فـَقـيـلَ: وَ مـا هـُوَ يـا رَسـُولَ اللهِ؟ فَقالَ: اَلْمَوْتُ ... وَالْمَوْتُ اَوَّلُ مَنْزِلٍ مِنْ مَنازِلِ الاَّْخِرَةِ، وَ ا خِرُ مَنْزِلٍ مِنْ مَن ازِلِ الدُّنْي/ از بـيـن بـرنـده لذتـهـا را يـاد كـنـيـد، سـؤ ال شـد: آن چـيـسـت ؟ فـرمـود: مـرگ ... و مرگ اولين منزل از منازل سراى آخرت ، و آخرين مرحله از مراحل (زندگى ) دنياست .»

امام جعفر صادق(ع ) مى فرمايد:

«ذِكْرُ الْمَوْتِ يُميتُ الشَّهَواتِ فِى النَّفْسِ ... وَ يُكْسِرُ اَعْلامَ الْهَوی/ ياد مرگ شهوات نفسانى را مى ميراند ... و مظاهر هوا و هوس (و قدرت جولانش )را مى شكند.»

زيـرا يـاد مـرگ ، يـاد مـعـاد و مـحـاكـمـه و پـاداش و كـيـفـر در آن را هـمـراه دارد و از ايـن رو عامل مهم كنترل غرايز و هواها در انسان مؤ من است .

4 ـ ضمانت اجرايى قوانين

اصـطـكـاك و بـرخـورد مـنـافـع افـراد در جامعه ، لازمه زندگى اجتماعى است . جامعه از افرادى نيرومند، ناتوان ، مستعد و عقب مانده و ... تشكيل يافته، افراد نيرومند و مستعد، پيوسته مى كـوشـند تا همه امكانات را به خود اختصاص دهند؛ و ديگران را زير سلطه خود در آورند. از اين رو بايد قوانينى وضع شود تا حافظ حقوق و منافع تمام افراد جامعه باشد.

تـأسيس قواى انتظامى و قضايى در جوامع كنونى ، تنها مى تواند به بخشى از بى نظمي ها و خـلافـكـاري ـهاى آشكار پايان دهد، و توان جلوگيرى از همه آنها بويژه تخلّفات پنهانى را نـدارد.

عـلاوه بـر ايـن ، اگـر قـواى انـتـظـامـى و قـضـايـى دچـار فـسـاد و انـحـراف شـدنـد چه عـامـل و چـه مـرجـعـى مـى تـوانـد از ايـن فساد جلوگيرى نمايد؟ پس به اين نتيجه مى رسيم كه تـأمـيـن عـدالت اجـتـماعى با اجراى قوانين سيستم هاى بشرى تنها يك موفقيت نسبى را به همراه دارد.

قـرآن كـريـم بـراى نـگـهـداشـتـن انـسـان در مـسـيـر حـق و وادار سـاخـتـن او بـه پـيـروى كـامـل و هـمـه جـانـبـه از دسـتـورات الهـى ، بـه انـسـان هـشـدار داده او را از نـافـرمـانـى خـداى مـتـعال بر حذر مى دارد و به استغفار و توبه اش فرا مى خواند و انسان را متوجه مى سازد كه اين عالم پايان مى پذيرد و قيامت برپا خواهد شد و بازگشت همگان به سوى خداى قادر است . در آن روز حـسـابـگـر اوسـت كـه از افـراد بـازخـواسـت مـى كند و كسانى را كه با قوانين الهى مخالفت كرده اند، عذاب كرده به كيفر مى رساند.

قرآن كريم در آيات آغازين سوره قيامت پس از آن كه بر حتميت وقوع روز واپسين و بازپرسى عمومى تاكيد ورزيده است ، در ادامه به علت انكار منكرين معاد اشاره كرده و چنين فرموده :

«اَيـَحـْسـَبُ الاِْنـْسـانُ اَلَّنْ نـَجْمَعَ عِظامَهَُ بَلى قادِرينَ عَلى اَنْ نُسَوِّىَ بَنانَهَُ بَلْ يُريدُ الاِنْسانُ لِيَفْجُرَ اَمامَهَُ يَسْئَلُ اَيَّانَ يَوْمُ القِيامَةِ/ آيـا انـسـان مـى پـنـدارد كـه هـرگز استخوانهاى او را جمع نخواهيم كرد؟! آرى قادريم كه (حتى خطوط سر) انگشتان او را موزون و مرتب كنيم ! (انسان شك در معاد ندارد) بلكه او مى خواهد(آزاد باشد و بدون ترس از دادگاه قيامت ) در تمام عمر گناه كند! (از اين رو) مى پرسد: ((قيامت كى خواهد بود))!

مـراد اين است كه انسان منكر معاد مى شود و مى پرسد معاد چه وقت خواهد بود. علت اين انكار اين است كه مى خواهد جلو خود را براى انجام هر كار زشت و نادرستى باز نگهدارد.

اين مى رساند كه اعتقاد به معاد جلو انجام كارهاى خلاف را مى گيرد.